Fiilde Çatı
Fiilde çatı, fiilin özne ve nesne ile olan ilişkisini ifade eder. Fiilin çatısı, cümlenin anlamını ve yapısını doğrudan etkiler. Fiil çatısı iki ana başlık altında incelenir:
-
Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatıları:
- Etken Fiil: İşin özne tarafından doğrudan yapıldığı fiillerdir. Özne gerçektir ve işi kendisi yapar.
- Örnek: "Ayşe kitabı okudu." (Ayşe işi yapan öznedir.)
- Edilgen Fiil: İşin kim tarafından yapıldığı belli olmayan veya önemli olmayan fiillerdir. Özne, işten etkilenendir. "-ıl, -il, -ul, -ül" eklerini alırlar.
- Örnek: "Kitap okundu." (Kitabı kimin okuduğu belli değil.)
- Daha fazla bilgi için: Edilgen Fiil
- Dönüşlü Fiil: İşin özne tarafından yapıldığı ve yine özneyi etkilediği fiillerdir. "-ıl, -il, -ul, -ül" eklerini alırlar.
- Örnek: "Ayşe yıkandı." (Ayşe hem işi yapıyor hem de işten etkileniyor.)
- Daha fazla bilgi için: Dönüşlü Fiil
- İşteş Fiil: İşin birden fazla özne tarafından karşılıklı veya birlikte yapıldığı fiillerdir. "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerini alırlar.
- Örnek: "Çocuklar güreştiler." (Çocuklar karşılıklı güreşiyorlar.)
- Daha fazla bilgi için: İşteş Fiil
-
Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatıları:
- Geçişli Fiil: Nesne alabilen fiillerdir. Neyi, kimi sorularına cevap verirler.
- Örnek: "Ayşe kitabı okudu." (Neyi okudu? Kitabı.)
- Daha fazla bilgi için: Geçişli Fiil
- Geçişsiz Fiil: Nesne alamayan fiillerdir. Neyi, kimi sorularına cevap vermezler.
- Örnek: "Ayşe uyudu." (Neyi uyudu? Kimi uyudu? Sorularına cevap verilemez.)
- Daha fazla bilgi için: Geçişsiz Fiil
- Oldurgan Fiil: Geçişsiz bir fiilin "-dır, -dir, -dur, -dür, -t, -tır, -tir" ekleriyle geçişli hale getirilmesidir.
- Örnek: "Uyudu (geçişsiz) - Uyuttu (geçişli)"
- Daha fazla bilgi için: Oldurgan Fiil
- Ettirgen Fiil: Geçişli bir fiilin "-dır, -dir, -dur, -dür, -t, -tır, -tir" ekleriyle geçişlilik derecesinin arttırılmasıdır.
- Örnek: "Okudu (geçişli) - Okuttu (geçişli)"
- Daha fazla bilgi için: Ettirgen Fiil